Jastrzębski Jan Ferdynand (1814 – po 1883), członek kółka pietraszewców. Pochodził z zubożałej szlachty polskiej zamieszkałej w pow. rzeczyckim w gub. mińskiej. Uczył się u bazylianów w Owruczu, a następnie w gimnazjum w Wilnie, studia wyższe rozpoczął na Uniw. Wil. i kontynuował je w Kijowie, ukończył zaś w Charkowie w r. 1841. Istnieją przypuszczenia, iż brał udział w powstaniu listopadowym, następnie zaś pośredniczył w nawiązaniu kontaktów pomiędzy środowiskiem radykałów petersburskich, wśród których posiadał szerokie znajomości, a Szymonem Konarskim. Od r. 1843 mieszkał w Petersburgu i pracował jako inspektor w Instytucie Technologicznym. Udzielał także lekcji statystyki i podstaw ekonomii politycznej w Pułku Szlacheckim i Instytucie Korpusu Inżynierów Łączności. Pracę nauczycielską traktował, podobnie jak inni pietraszewcy, jako misję społeczną, starając się propagować wśród młodzieży postępowe idee społeczne. «Był to oryginał, a nawet ekscentryk – wspomina M. Wieniukow – który potrafił posiać w głowach młodych ludzi ideały najszlachetniejszego humanitaryzmu… W naszym małym kółku odgrywał on taką samą rolę, jak na forum bardziej szerokim Hercen». Od maja 1848 r. był J. członkiem kółka Michała Butaszewicza-Pietraszewskiego, w którym dyskutowano problemy socjalizmu utopijnego i walki z reżymem mikołajowskim. Na zebraniach tych J. wygłosił cykl wykładów z zakresu ekonomii politycznej. J. uważał się za furierystę, pozostawał pod dużym wpływem teorii ekonomicznych Augusta Cieszkowskiego. Krytykował carski system biurokratyczny i miał negatywny stosunek do religii. Podkreślając swą polskość, J. podzielał jednocześnie w kwestii narodowej stanowisko pietraszewców; uznając konieczność zapewnienia wszystkim narodom prawa do samoistnienia, stwierdzał, że interesy narodowe winny być podporządkowane interesom społecznym, dobru całej ludzkości.
Aresztowany nocą z 22 na 23 IV 1849 r. razem z 34 uczestnikami koła pietraszewców, J. nie załamał się w czasie śledztwa i składał bardzo powściągliwe zeznania. Wyrokiem sądu wojskowego skazany został na karę śmierci przez rozstrzelanie, którą zamieniono mu na 6 lat ciężkich robót. Wysłany został do Tobolska, a stamtąd do jekatierińskiej gorzelni w okręgu tarskim. Od r. 1856 przebywał na osiedleniu. W r. 1857 przywrócono mu prawa szlacheckie i zezwolono na powrót do Rosji europejskiej. W r. 1872 zdjęto zeń nadzór policyjny. Zamieszkał u rodziny w pow. rzeczyckim, gdzie zmarł w drugiej połowie lat 80-ch. Opublikował wspomnienia o swym udziale w kółkach pietraszewców i pobycie w twierdzy Pietropawłowskiej (Memuar Petraševca, „Minuvšije Gody” nr 1, 20–37).
Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928 s. 137; Lejkina V., Petraševcy, Moskva 1924; Mościcki H., Szymon Konarski, W. 1949 s. 79–80; Nifontow A. S., Rosja w 1848 r., W. 1953 s. 166–222; Semevskij V. I., Propaganda petraševcev v učebnych zavedenijach, „Golos Minuvšego” 1917 nr 2; – Delo Petraševcev, Moskva–Leningrad 1937– 51 I–III izd. An. SSSR; Iz Vospominanij M. I. Venjukova, Amsterdam 1919 I 103–5; M. V. Butašević-Petraševskij i petraševcy. Sočinenija, Moskva 1922 I; Petraševcy, Sbornik materialov, Pod red. P E. Ščegoleva, Moskva–Leningrad 1926–8 I–III; – Centr. Państw. Arch. Rewolucji Październikowej w Moskwie: zesp. 109 I eksp. 1849 vol. 214 cz. 16; Centr. Państw. Arch. Wojsk.-Hist, w Moskwie: zesp. 9 vol. 55 cz. 23; Centr. Państw. Arch. Hist, w Leningradzie: zesp. 1286 inw. 34 vol. 1284.
Wiktoria Śliwowska